Rak gruczołu krokowego (inne nazwy to rak prostaty lub rak stercza) zajmuje drugie miejsce wśród nowotworów złośliwych u mężczyzn w Polsce (w innych krajach także plasuje się w ścisłej czołówce) pod względem częstotliwości występowania oraz pod względem śmiertelności [1]. Nowotwór złośliwy prostaty rozwija się i jest diagnozowany zazwyczaj po 50. roku życia, ale choroba może dotyczyć także mężczyzn z młodszych grup wiekowych.
W przypadku mężczyzn, u których występuje rodzinne obciążenie rakiem prostaty ważna jest profilaktyka raka gruczołu krokowego, która obejmuje regularne badania kontrolne. Dowiedz się, jakie są wczesne objawy raka prostaty, jak diagnozuje się tę chorobę, jak wygląda jej leczenie oraz jakie daje rokowania.
Czym jest rak gruczołu krokowego?
Rak gruczołu krokowego spowodowany jest nieprawidłowym namnażaniem się komórek w obrębie prostaty, czyli niewielkiego gruczołu położonego u mężczyzn w miednicy mniejszej pod pęcherzem moczowym, w okolicy kroku (stąd jego nazwa). Przez środek prostaty przechodzi cewka moczowa, a gruczoł ten pełni ważną funkcję w produkcji płynu ejakulacyjnego, w którym znajdują się plemniki (umożliwia on ich żywotność).
Wśród nowotworów prostaty najczęstszy jest rak gruczołowy (gruczolak stercza), który dotyczy aż 95 procent wszystkich zdiagnozowanych przypadków zmian nowotworowych [2]. Znacznie rzadziej zdarzają się nowotwory drobnokomórkowe i nowotwory neuroendokrynne gruczołu krokowego, oraz inne nowotwory – np. mięsaki, zmiany nowotworowe nabłonka przejściowego odcinka cewkowego prostaty.
Przyczyny raka prostaty
Współczesna medycyna nie zna dokładnych przyczyn rozwoju raka gruczołu krokowego. Przyjmuje się, że czynniki ryzyka jego wystąpienia to m.in. wiek pacjenta (po 40. roku życia) oraz uwarunkowania genetyczne (mutacja genu BRCA, która u kobiet zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju raka piersi i raka jajnika, a u mężczyzn raka prostaty).
Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju raka prostaty należy również niewłaściwa dieta z dużą ilością tłuszczów nasyconych i produktów pochodzenia zwierzęcego, siedzący tryb życia, nadwaga, otyłość i palenie papierosów [3].
Wczesne objawy raka prostaty
Niestety, jak wiele nowotworów także rak prostaty przez wiele lat może rozwijać się praktycznie bezobjawowo lub dolegliwości są łagodne i wskazujące na łagodny przerost gruczołu krokowego. Do wczesnych objawów mogących sugerować raka prostaty należą częstomocz (zwiększona częstotliwość oddawania moczu, także w nocy), parcie na pęcherz i nagląca potrzeba oddania moczu, czasami także mimowolne popuszczanie moczu oraz typowe dla przerostu prostaty problemy z oddawaniem moczu (zbyt wąski strumień). W niektórych przypadkach w moczu może pojawiać się krew lub zatrzymanie moczu – paradoksalnie to korzystna sytuacja, ponieważ jest szansa, że zaniepokojony pacjent zgłosi się do urologa i wykona poszerzone badania diagnostyczne.
Niewydolność nerek pojawiająca się w przebiegu raka prostaty zazwyczaj świadczy o znacznym stopniu zaawansowania choroby. Na tym etapie nowotwór złośliwy prostaty może dawać przerzuty do odległych miejsc (zazwyczaj do kości, rzadziej do płuc, mózgu i wątroby) oraz węzłów chłonnych. Pojawiają się również objawy takie jak ból w okolicy kręgosłupa lędźwiowego, objawy charakterystyczne dla ucisku rdzenia kręgowego (porażenia, niedowłady), obrzęki kończyn dolnych oraz postępująca utrata masy ciała (wyniszczenie nowotworowe).
Diagnostyka raka prostaty
Przy podejrzeniu raka gruczołu krokowego podstawowym badaniem jest palpacyjna ocena prostaty przez odbyt (badanie per rectum). Wykonuje się również badanie pozwalające ocenić poziom antygenu sterczowego PSA. Podwyższony poziom PSA może wskazywać na zmiany nowotworowe w obrębie prostaty, ale jest obserwowany także przy łagodnym przeroście gruczołu krokowego, dlatego konieczna jest dalsza diagnostyka, w tym USG przez odbyt, czyli badanie TRUS, które pozwala dokładnie ocenić stan stercza i uwidocznić ewentualne zmiany nowotworowe, także te niewyczuwalne w badaniu palpacyjnym.
Podczas ultrasonografii przezodbytniczej możliwa jest też biopsja wycinka guza do badania histopatologicznego, które pozwala na ostateczne rozpoznanie raka prostaty. Do określenia charakteru raka stosowana jest tzw. skala Gleasona, czyli skala oceny złośliwości histologicznej zmian nowotworowych [2]. Na tej podstawie ustalana jest metoda i plan leczenia.
W celu ustalenia, czy doszło do przerzutów raka prostaty, wykonuje się tomografię komputerową miednicy i jamy brzusznej, czasami także rezonans magnetyczny. Przerzuty do kości obrazuje się metodą scyntygrafii lub za pomocą pozytonowej tomografii emisyjnej (PET).
Leczenie raka gruczołu krokowego
Leczenie raka prostaty zależy od charakteru zmian nowotworowych (inaczej leczy się raka gruczołowego prostaty, inaczej zaś drobnokomórkowe i nowotwory neuroendokrynne gruczołu krokowego) oraz stopnia zaawansowania choroby, który określany jest według klasyfikacji TNM. Przy wyborze metody leczenia bierze się również pod uwagę wiek pacjenta i jego ogólny stan zdrowia [3].
Leczenie raka prostaty zazwyczaj polega na operacyjnym usunięciu gruczołu krokowego (tzw. prostatektomia) wraz z pęcherzykami nasiennymi i węzłami chłonnymi w miednicy. Alternatywnym postępowaniem jest radykalna radioterapia, która może polegać na napromienianiu gruczołu krokowego z zewnątrz lub umieszczeniu źródła promieniowania wewnątrz prostaty.
U pacjentów z zaawansowanym rakiem prostaty, gdy operacja lub radioterapia nie wchodzi w rachubę (np. ze względu na stan zdrowia), zazwyczaj stosuje się leczenie hormonalne, polegające na zmniejszeniu poziomu testosteronu poprzez operacyjne usunięcie jąder lub podawanie leków blokujących produkcję androgenów (męskich hormonów płciowych). Dobre efekty w leczeniu zaawansowanego raka prostaty daje radioterapia połączona z terapią hormonalną, niemniej jednak choroba ta nadal generuje największą wśród chorób nowotworowych u mężczyzn liczbę zgonów.
Należy też dodać, że przy nowotworach niezłośliwych gruczołu krokowego leczenie rzadko jest radykalne – polega głównie na obserwacji zmian i wyeliminowaniu czynników ryzyka.
Powikłania po leczeniu raka gruczołu krokowego
Po operacji usunięcia prostaty u części mężczyzn mogą wystąpić problemy z erekcją oraz z nietrzymaniem moczu. Powikłania te można skutecznie leczyć, warto więc jak najszybciej zgłosić je lekarzowi – im wcześniej podjęte zostanie leczenie, tym lepsze rezultaty. Terapia hormonalna może powodować spadek libido, jest to jednak niewielka cena w zamian za szansę przedłużenia życia i wyeliminowanie dolegliwości związanych z rakiem prostaty. Należy jednak raz jeszcze podkreślić, że rokowania zależą w głównej mierze od stopnia zaawansowania choroby oraz od ogólnego stanu pacjenta.
Profilaktyka raka prostaty
Do najważniejszych sposobów profilaktyki raka gruczołu krokowego należy wyeliminowanie czynników ryzyka (rzucenie palenia papierosów, zmiana diety i stylu życia na zdrowe, redukcja masy ciała) oraz regularne wykonywanie badań kontrolnych pozwalających wykryć raka prostaty we wczesnym stadium, gdy rokowania są lepsze.
