Polska Koalicja Pacjentów Onkologicznych szacuje, że w 2022 roku w Polsce na nowotwory układu krwiotwórczego i chłonnego chorowało ponad 100 tys. osób [1]. Zgodnie z informacją przekazaną przez Krajowy Rejestr Nowotworów w ciągu ostatnich 30 lat liczba nowych zachorowań na nowotwory krwi – różnego typu białaczki i chłoniaki oraz szpiczaka plazmocytowego – wzrosła ponad dwukrotnie [1].
Nowotwory krwi, niezależnie od ich rodzaju, należą do jednych z najpoważniejszych, jeśli chodzi o konsekwencje zdrowotne chorób, głównie z uwagi na to, że dotyczą układu krwiotwórczego oraz układu chłonnego, które „zaopatrują” cały organizm, a więc zmiany nowotworowe w ich obrębie mają niekorzystne przełożenie na stan wielu narządów. Im wcześniej zdiagnozowana choroba, tym większe szanse na wyleczenie, dlatego warto wiedzieć więcej na temat wczesnych objawów nowotworów krwi oraz tego, jak przebiega diagnostyka i leczenie.
W LUX MED Onkologia w ramach umów z NFZ prowadzimy poradnię hematologiczną oraz oddział hematoonkologii w Szpitalu Szamocka. Oddział hamatoonkologii zajmuje się kompleksową diagnostyką oraz leczeniem nowotworów układu krwiotwórczego i chłonnego. Więcej na stronie: Hematoonkologia.
Rodzaje nowotworów krwi
Wyróżnia się dwie grupy nowotworów krwi: nowotwory „szpikowe” układu krwiotwórczego, wywodzące się ze szpiku kostnego, oraz nowotwory limfoidalne, w których przebiegu zmiany nowotworowe generowane są przez układ chłonny.
- Wśród nowotworów szpikowych wymienić można m.in.: ostrą i przewlekłą białaczkę szpikową, ostrą białaczkę limfoblastyczną, nadpłytkowość samoistną, czerwienicę prawdziwą, mastocytozę i pierwotną mielofibrozę.
- Nowotwory wywodzące się z układ limfatycznego, czyli chłoniaki, to m.in. ziarnica złośliwa, przewlekła białaczka limfocytowa, szpiczak plazmocytowy, chłoniak nieziarniczy i amyloidoza.
Chłoniaki są najczęściej występującymi nowotworami krwi. Są to nowotwory złośliwe, które mogą mieć przebieg agresywny albo przewlekły (łagodny). Atakują węzły chłonne, szpik kostny, krew, śledzionę i inne narządy. Agresywne chłoniaki, podobnie jak nowotwory szpikowe, mają bardzo szybki przebieg i w ciągu kilku miesięcy mogą doprowadzić do śmierci pacjenta. Łagodne nowotwory krwi mogą rozwijać się latami.
Najczęstszym nowotworem układu krwiotwórczego jest przewlekła białaczka limfocytowa, na którą w Polsce choruje około 17 tys. pacjentów i która jest wykrywana u około 2 tys. osób rocznie, najczęściej u pacjentów w podeszłym wieku [1].
Jakie są przyczyny nowotworów krwi?
W przebiegu nowotworów krwi w trakcie dojrzewania limfocytów (w przypadku chłoniaków) lub innych komórek krwi, dochodzi do namnażania się nieprawidłowych komórek, które następnie gromadzą się w różnych częściach organizmu. Zmiany nowotworowe w układzie krwionośnym i chłonnym w wielu przypadkach nie mają możliwej do ustalenia konkretnej przyczyny.
Czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo ich rozwoju to m.in.
- zakażenia wirusowe (np. wirusem opryszczki typu HHV-8, HTLV-II i SV-40) i bakteryjne (np. Helicobacter pylori i boreliozą),
- narażenie na promieniowanie jonizujące i działanie toksyn,
- zakażenia oraz niektóre choroby genetyczne oraz choroby o podłożu autoimmunologicznym, takie jak toczeń, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów czy choroba Hashimoto i przyjmowanie leków immunosupresyjnych.
Na nowotwory krwi bardziej narażeni są też pacjenci przyjmujący radio- lub chemioterapię w leczeniu innego typu zmian nowotworowych. Na nowotwory krwi typu chłoniak najczęściej chorują ludzie młodzi oraz osoby po 50. roku życia, ale na przykład przewlekła białaczka limfocytowa najczęściej dotyczy seniorów po 70. roku życia.
Jak diagnozuje się nowotwory krwi?
Przy podejrzeniu nowotworu krwi wykonuje się morfologię z rozmazem mikroskopowym, badania biochemiczne, badania obrazowe (USG), biopsję aspiracyjną szpiku lub biopsję cienkoigłową z węzła chłonnego, a następnie badanie histopatologiczne oraz inne wysokospecjalistyczne badania, takie jak PET, czyli pozytronowa tomografia emisyjna. W diagnostyce nowotworów układu krwionośnego i chłonnego stosowane są też takie metody jak repanobiopsja, limfadenektomia i splenektomia.
Do rozpoznania nowotworów układu chłonnego i krwiotwórczego konieczne jest przeanalizowanie przez hematopatologa danych klinicznych, morfologicznych, immunofenotypowych i genetycznych [2]. Kluczowa jest morfologia krwi z rozmazem, ale najlepsze efekty daje zastosowanie diagnostyki wielodyscyplinarnej.
Powodzenie leczenia nowotworów krwi w dużej mierze zależy od tego, jak wcześnie zostaną wykryte i jak szybko podjęta zostanie terapia. Dlatego przy jakichkolwiek niepokojących objawach należy zgłosić się do lekarza. Zaleca się również regularnie wykonywać badania kontrolne, takie jak morfologia krwi (przynajmniej raz w roku).
Wczesne objawy chłoniaka i innych nowotworów krwi
W przypadku nowotworów limfoidalnych (chłoniaków) charakterystyczne objawy to:
- powiększenie węzłów chłonnych,
- guz w okolicy węzła chłonnego,
- powiększenie śledziony i wątroby,
- gorączka,
- utrata masy ciała,
- nocne poty,
- świąd skóry (przy chłoniaku Hodgkina).
Chłoniaki mogą dawać różnego typu objawy, zależnie od układu i narządu, który został zaatakowany. Na przykład opuchnięte i obolałe nogi mogą sugerować chłoniaka w okolicach dużych naczyń krwionośnych; bóle głowy i kręgosłupa oraz osłabienie mięśni rąk lub nóg może świadczyć o tym, że chłoniak zaatakował kręgosłup lub mózg; ból brzucha, powiększona wątroba i śledziona może wskazywać na chłoniaka w układzie pokarmowym, a niedokrwistość może świadczyć o jego obecności w szpiku kostnym.
Wczesny objaw chłoniaka, z powodu którego pacjenci zgłaszają się do lekarza, to powiększenie węzłów chłonnych. Zawsze jest to niepokojąca sytuacja, którą należy skonsultować z lekarzem.
Nowotwory układu krwionośnego, w tym białaczka limfocytowa, dają objawy takie jak:
- przewlekłe ogólne osłabienie,
- podwyższona temperatura lub gorączka,
- spadek odporności,
- bóle głowy, kości i stawów,
- bóle brzucha,
- nasilona potliwość,
- zmiany skórne – wysypki, wybroczyny, siniaki.
Jednym z objawów ostrej białaczki jest wrzodziejące zapalenie jamy ustnej i gardła. W przebiegu tej choroby powiększone są również wątroba, śledziona i węzły chłonne.
Metody leczenia nowotworów krwi
W przypadku nowotworów krwi metody leczenia zależą od:
- rodzaju zmian nowotworowych,
- stopnia zaawansowania choroby,
- lokalizacji zmian nowotworowych,
- wieku pacjenta,
- ogólnej kondycji jego organizmu.
Zazwyczaj stosuje się radioterapię, chemioterapię obejmującą kilka cytostatyków oraz immunoterapię, która pozwala precyzyjnie niszczyć komórki nowotworowe. Stosowane jest również leczenie wspomagające: przeciwbólowe, łagodzące działania niepożądane chemioterapii oraz chroniące pacjenta przed zakażeniami. Po zakończeniu leczenia pacjent powinien znajdować się pod stałą kontrolą lekarską, by w porę wykryć ewentualny nawrót choroby.
Nowotwory krwi coraz częściej mają przebieg łagodny i przewlekły. Ich leczenie może trwać przez dłuższy czas, nie jest też tak pilne jak w przypadku nowotworów o agresywnym przebiegu. Niemniej jednak należy wdrożyć je jak najwcześniej i monitorować postępy terapii.
