Nowotwór złośliwy wątroby (rak wątroby) jest w skali światowej jednym z najczęściej występujących rodzajów nowotworów – jest czwartą najczęstszą przyczyną zgonów z powodu nowotworów na świecie – powoduje ponad 800 000 zgonów rocznie[1]. W Polsce występuje stosunkowo rzadko. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów w 2021 roku rozpoznano go u około 828 mężczyzn oraz u 534 kobiet, w tym samym roku z jego powodu zmarło 1219 mężczyzn i 876 kobiet.
Nowotwór złośliwy wątroby przez długi czas może nie dawać objawów, dlatego ta choroba jest wyjątkowo podstępna – w wielu przypadkach pacjent otrzymuje diagnozę dopiero w zaawansowanym stadium raka, kiedy pojawiają się przerzuty, dlatego bardzo ważne są regularne badania kontrolne pod kątem dysfunkcji wątroby.
W tym artykule omawiamy czynniki ryzyka, symptomy, które powinny skłonić do poszerzonych badań w kierunku wykrycia zmian w wątrobie, metody diagnostyki oraz nowoczesne terapie stosowane w leczeniu raka wątroby.
W LUX MED Onkologia leczymy raka wątroby w ramach NFZ. Leczenie chirurgiczne prowadzimy w Szpitalu św. Elżbiety. Pacjentów z rozpoznaniem nowotworu złośliwego wątroby (C22) zapraszamy ze skierowaniem na konsultację do poradni chirurgii onkologicznej. Infolinia: 22 430 87 02 (pon.-pt. 7:00-20:00).
Czym jest nowotwór złośliwy wątroby?
Nowotwór złośliwy wątroby to choroba polegająca na pojawianiu się w miąższu wątroby zmutowanych komórek, które – jak w przebiegu każdego rodzaju nowotworu – mnożą się poza kontrolą i wypierają zdrową tkankę, tworząc guz.
Rak wątroby częściej rozwija się u mężczyzn niż u kobiet, co może mieć związek z czynnikami ryzyka sprzyjającymi pojawieniu się zmian nowotworowych (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, dieta obciążająca wątrobę, zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B i C). Badanie opublikowane w 2018 roku wykazało, że różnice płciowe w przypadku raka wątrobowokomórkowego (będącego najczęstszym nowotworem złośliwym wątroby) wydają się być związane zarówno z czynnikami ryzyka behawioralnego, jak i czynnikami biologicznymi.[2]
Rodzaje nowotworu złośliwego wątroby
Wyróżnia się pierwotne i wtórne nowotwory wątroby. W przypadku nowotworów pierwotnych wątroby guz rozwija się z tkanek tego narządu. Zazwyczaj jest to jeden z dwóch typów raka:
- rak wątrobowokomórkowy, czyli wywodzący się z hepatocytów – hepatic cel carcinoma (HCC)
- rak gruczołowy z przewodów żółciowych wewnątrzwątrobowych – cholangiocarcinoma (CCC).
Nowotwory wtórne wątroby rozwijają się w wyniku przerzutów nowotworów innych narządów do wątroby – głównie dotyczy to nowotworów przewodu pokarmowego, raka piersi, raka płuca i czerniaka gałki ocznej.[3] Ze względu na podwójne ukrwienie wątroba jest jednym z najczęstszych miejsc przerzutów nowotworowych, stanowiąc prawie 25% wszystkich przypadków.[4]
Nowotwór złośliwy wątroby – czynniki ryzyka
Jednym z najczęściej wymienianych czynników ryzyka zachorowania na raka wątroby jest zakażenie wirusem HBV powodującym zapalenie wątroby typu B lub wirusem HCV powodującym zapalenie wątroby typu C.[5] Szacunkowo 78% przypadków raka wątrobowokomórkowego i 57% przypadków marskości wątroby jest spowodowanych przewlekłymi zakażeniami HBV i HCV.[6]
Inne czynniki, które zwiększają ryzyko pojawienia się pierwotnych zmian nowotworowych w wątrobie, to:
- przyjmowanie chemicznych leków i środków przeciwbólowych, które są metabolizowane w wątrobie,
- długotrwałe stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych,
- przyjmowanie anabolików,
- pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (PSC)
- nadmierne spożycie alkoholu,
- niewłaściwa dieta (obciążająca wątrobę),
- palenie wyrobów tytoniowych,
- marskość wątroby,
- cukrzyca,
- choroby metaboliczne, takie jak porfiria czy hemochromatoza,
- stłuszczenie wątroby,
- spożywanie spleśniałej żywności – znajdują się w niej wytwarzane przez grzyby pleśniowe aflatoksyny, które mogą przyczyniać się do uszkodzenia wątroby i rozwoju zmian nowotworowych.
Kombinacja co najmniej dwóch czynników ryzyka (np. nadużywanie alkoholu, środków przeciwbólowych, wrodzona choroba metaboliczna, zapalenie wątroby) zwiększa ryzyko rozwoju raka wątroby.
Czynnikiem ryzyka pojawienia się wtórnego nowotworu wątroby są zmiany nowotworowe w innych narządach – wątroba jest silnie ukrwiona, dlatego przy chorobie nowotworowej jest szczególnie narażona na pojawienie się przerzutów. Mogą one powstać nawet kilka lat po operacji i wyleczeniu innego nowotworu, np. raka żołądka, płuc czy skóry. Z tego względu po leczeniu onkologicznym konieczne są regularne badania kontrolne monitorujące stan wątroby.
Nowotwór złośliwy wątroby – objawy
Nowotwór złośliwy wątroby przez długi czas może nie dawać żadnych dolegliwości bólowych ani innych objawów. Związane jest to ze specyfiką narządu, jakim jest wątroba – z uwagi na jej funkcje w organizmie nawet po uszkodzeniu znacznej części tego narządu zadania zaatakowanego nowotworem obszaru przejmują zdrowe części wątroby. Właśnie dlatego pacjent długo może nie zorientować się, że ten organ nie funkcjonuje prawidłowo. Zmiany mogą być niewidoczne nawet w badaniach oceniających funkcjonowanie wątroby. Z tego powodu nowotwory złośliwe wątroby noszą miano wyjątkowo podstępnych – często są diagnozowane w późnym stadium zaawansowania, kiedy leczenie nie przynosi oczekiwanych rezultatów.
W późnej fazie raka wątroby pojawiają się takie objawy jak:
- wzdęcia i ból brzucha, powiększenie jego obwodu związane z wodobrzuszem,
- zażółcenie skóry i białek oczu,
- obrzęki nóg,
- zmęczenie,
- brak apetytu, utrata masy ciała bez zmiany nawyków żywieniowych, uczucie pełności w górnej części brzucha,
- wyczuwalny guz w górnej prawej części brzucha (pod żebrami),
- krwawienie z przewodu pokarmowego,
- utrzymująca się gorączka niezwiązana z infekcją wirusową lub bakteryjną.[7]
Nowotwór złośliwy wątroby – diagnostyka
Pacjenci, którzy zauważą u siebie którykolwiek z objawów mogących wskazywać na problemy z wątrobą, oraz osoby narażone na czynniki ryzyka, powinni regularnie wykonywać badania kontrolne stanu wątroby.
Należy przy tym pamiętać, że badania krwi nie są wystarczające do zdiagnozowania zmian nowotworowych w tym narządzie – konieczne jest wykonanie badań obrazowych. Zwykle w pierwszej kolejności lekarz zleca badanie USG. Jeśli wykaże ono zmianę (guza) w wątrobie, dalsza diagnostyka obejmuje wykonanie tomografii komputerowej oraz rezonansu magnetycznego. Na podstawie tych badań możliwe jest odróżnienie zmiany łagodnej, która nie wymaga leczenia, od złośliwego guza wątroby (raka wątrobowokomórkowego).
Lekarz może również zlecić wykonanie biopsji wątroby, co pozwala na badania histopatologiczne i genetyczne guza (oznaczenie mutacji). W niektórych przypadkach przeprowadza się operację, podczas której pozyskuje się próbki do badania mikroskopowego zmienionych chorobowo tkanek.[8]
W diagnostyce raka wątroby stosowane jest również badanie PET, czyli pozytonowa tomografia emisyjna. Ta metoda umożliwia wykrycie zmian występujących poza wątrobą – guzów lub przerzutów do innych narządów.[9]
Diagnostyka obejmuje również próby czynności wątroby (tzw. próby wątrobowe) – ALT, ASPAT, GGTP i stężenie albumin, jednak wyniki mogą być prawidłowe, pomimo występowania zmian nowotworowych w wątrobie (i na odwrót – podwyższone wartości GGTP czy ASPAT mogą wskazywać np. na stan zapalny w organizmie przy nieobecności komórek nowotworowych).[10] U pacjentów, u których lekarz podejrzewa występowanie raka wątroby, wykonuje się badanie markerów nowotworowych: AFP (alfafetoproteiny) oraz Ca 19-9.[11]
Nowotwór złośliwy wątroby – leczenie i rokowania
Leczenie raka wątroby jest obecnie wielodyscyplinarne, a opcje leczenia wielomodelowego są wybierane na ogół indywidualnie, zgodnie ze złożoną współzależnością stadium guza i rozległością choroby wątroby, a także ogólnym stanem zdrowia pacjenta. Zwykle stosuje się leczenie radykalne, czyli operacyjne usunięcie nowotworowe zmienionej tkanki wątroby (guza) oraz okolicznych zdrowych tkanek.[12]
W przypadku raka wątroby rokowania nie są optymistyczne, co jest związane z tym, że chorobę wykrywa się zwykle na późnym etapie zaawansowania.
Przy leczeniu radykalnym polegającym na wycięciu zmian szacuje się, że ok. 70% pacjentów ma szansę na przeżycie 5 lat. Operacja usunięcia guza wątroby w wielu przypadkach nie jest jednak możliwa, co znacznie zwiększa prawdopodobieństwo zgonu. Czynniki, które uniemożliwiają leczenie chirurgiczne, to np. wielkość guza, stopień jego agresywności i zaatakowanie okolicznych struktur, np. żyły głównej. Inną metodą leczenia raka wątroby jest przeszczep, jednak do tej operacji kwalifikuje się wąska grupa pacjentów.[13]
Leczenie onkologiczne raka wątroby może polegać również na zastosowaniu termoablacji mikrofalami, podczas której guz jest poddany oddziaływaniu wysokich temperatur, które niszczą komórki rakowe lub sprawiają, że są one wrażliwsze na działanie leków.[14]
Alternatywne metody to radioterapia stereotaktyczna, która polega na precyzyjnym skierowaniu promieniowania radiowego do tkanek guza oraz radioterapia strumieniem protonów. Można też poddać guz krioablacji, czyli wymrażaniu komórek rakowych, lub terapii z użyciem impulsów elektrycznych, które niszczą komórki rakowe (poprzez elektroporację). Ta ostatnia metoda leczenia nowotworów złośliwych wątroby jest obecnie w fazie badań klinicznych.
Stosuje się także chemo-embolizację TACE, która polega na podawaniu leków bezpośrednio do tętnic prowadzących krew do guza w wątrobie. Tę metodę często stosuje się w połączeniu z zamknięciem naczyń doprowadzających krew do guza (TAE), tak by zablokować mu drogę odżywiania. Guza wątroby niszczy się również poprzez wstrzyknięcie podskórnie i wprowadzenie do jego tkanek alkoholu (etanolu).[15]
W przypadku bardziej zaawansowanych guzów stosuje się leczenie systemowe – chemioterapię w przypadku CCC lub leki celowane i immunoterapię w przypadku HCC.
Powyższe metody leczenia raka wątroby można łączyć w celu uzyskania optymalnych efektów. Plan i sposób leczenia nowotworu złośliwego wątroby ustalany jest indywidualnie dla każdego pacjenta.
Leczeniem chirurgicznym raka wątroby oraz zmian przerzutowych do wątroby zajmuje się w LUX MED Onkologia przede wszystkim dr n. med. Piotr Hevelke, specjalista chirurgii ogólnej i chirurgii onkologicznej, z wieloletnim doświadczeniem w gastroenterologii onkologicznej. Jeśli lekarz rozpoznał raka wątroby, umów się na konsultację do dr Piotra Hevelke pod numerem: 22 430 87 02.
