W wielu nowotworach chemioterapia jest coraz rzadziej stosowaną metodą terapeutyczną. Coraz częściej zastępuje ją lub uzupełnia immunoterapia i leczenie celowane. Wciąż jednak ta metoda pozostaje standardem w terapii nowotworów. Zastosowanie chemioterapii u danego pacjenta zawsze wymaga decyzji lekarza specjalisty i jest oparte o międzynarodowe i polskie standardy terapii onkologicznej.
Przy kwalifikacji do chemioterapii należy zawsze uwzględnić stan sprawności pacjenta i jego choroby współistniejące – tak, aby toksyczności związane z chemioterapią nie przewyższyły zysków. Niemniej jednak to skuteczna metoda niszczenia komórek nowotworowych i obawa przed skutkami ubocznymi chemioterapii nie powinna odwodzić pacjenta od jej podjęcia.
Obecnie w onkologii stosowanych jest wiele leków wspomagających skutecznie niwelujących przewidywalne toksyczności np. nudności i wymioty.
Czym jest chemioterapia i kiedy się ją stosuje?
Chemioterapia jest jedną z podstawowych metod leczenia w przypadku choroby nowotworowej i jedną z metod tak zwanego leczenia systemowego (ogólnoustrojowego). Jest to w wielu przypadkach jedna z najskuteczniejszych metod leczenia nowotworów, stosowana zarówno jako leczenie radykalne, przedoperacyjne i pooperacyjne oraz paliatywne.
Ma na celu zniszczenie komórek nowotworowych i powstrzymanie ich namnażania się [1], może mieć jednak także szereg działań niepożądanych. Każda chemioterapia działa na komórki dzielące się: na skórę, włosy oraz śluzówki, a także na inne narządy, co może prowadzić do czasowych lub trwałych uszkodzeń.
Jakie są rodzaje chemioterapii?
Wyróżnia się następujące rodzaje chemioterapii:
- radykalną, terapia zapobiegająca nawrotowi choroby w postaci wznowy miejscowej czy przerzutów odległych:
- uzupełniającą (adjuwantowa), którą stosuje się po leczeniu operacyjnym,
- wstępną (przedoperacyjną, indukcyjna) stosowaną przed operacją w celu zmniejszenia masy guza,
- paliatywną, która ma na celu zmniejszenie aktywności choroby nowotworowej , w tym głównie dolegliwości z nią związanych. Na tym etapie nie jest możliwe wyleczenie choroby – choroba wchodzi w fazę przewlekłą [1]. Chemioterapia paliatywna najczęściej stosowana jest u chorych w zaawansowanych III i IV stadium nowotworów litych.
- jedną z metod paliatywnych jest metoda miejscowa (regionalna), podawania chemioterapii np. do tętnicy wątrobowej lub do jamy opłucnej, jamy otrzewnej .
U chorych na nowotwory krwi stosowana jest tak zwana metoda mieloablacyjna (wysokodawkowa), która niszczy komórki nowotworowe wraz z komórkami krwiotwórczymi. Przed rozpoczęciem leczenia wymaga ona zabezpieczenia komórek szpiku kostnego, który podaje się Pacjentowi po zakończeniu podawania cytostatyków w celu odtworzenia szpiku[1].
Lekarz kwalifikujący pacjenta do chemioterapii zawsze bierze pod uwagę nie tylko typ, umiejscowienie i stadium nowotworu, ale także ogólny stan sprawności pacjenta, aktualne wyniki badań oraz masę ciała, choroby współistniejące.
Mity na temat chemioterapii
Wokół chemioterapii narosło wiele nieprawdziwych przekonań, które mogą powodować zwiększenie lęku u pacjentów onkologicznych. Obalamy mity na temat tej jednej z podstawowych metod leczenia raka.
1. MIT – Chemioterapia ma uciążliwe skutki uboczne i działania niepożądane, przed którymi nie można się uchronić
To, jakie skutki uboczne będzie miała chemioterapia, zależy od indywidualnej odpowiedzi organizmu. Wyróżnia się wczesne powikłania chemioterapii oraz powikłania późniejsze. Do wczesnych powikłań należą reakcje uczuleniowe, nudności oraz wymioty. Skutki późniejsze zależą od stopnia uszkodzenia danego narządu. W przypadku uszkodzenia śluzówki żołądka mogą to być na przykład biegunki, odwodnienie i pogorszenie ogólnego stanu zdrowia. Zdarzają się również zmiany neurologiczne, skórne, zapalenie jamy ustnej (ze względu na uszkodzenie błon śluzowych), częste jest też wypadanie włosów.
Istnieje możliwość zabezpieczenia pacjenta przed wczesnymi powikłaniami chemioterapii za pomocą odpowiednio dobranych leków, które m.in. zmniejszają nudności. Późniejsze powikłania można również skutecznie łagodzić. Efekt leczenia w wielu przypadkach przewyższa ewentualne niedogodności odczuwane przez pacjenta w jego trakcie.
2. MIT – Chemioterapia jest jedyną metodą leczenia nowotworów
Chemioterapia jest jedną z podstawowych metod leczenia onkologicznego, ale niejedyną. Co więcej, jest coraz rzadziej stosowana. Oprócz niej stosuje się obecnie inne metody leczenia systemowego, takie jak hormonoterapia, immunoterapia oraz terapia celowana.
3. MIT – Chemioterapię stosuje się tylko po operacji
Często chemioterapia jest jedną z metod leczenia uzupełniającego po chirurgicznym usunięciu zmiany nowotworowej. Stosuje się ją także przed operacją, w celu zmniejszenia guza (np. w raku piersi) oraz w leczeniu paliatywnym, także wtedy, gdy operacja usunięcia zmian nowotworowych nie jest możliwa ze względu na ich umiejscowienie lub stopień zaawansowania choroby.
Przykładem zastosowania chemioterapii o charakterze radykalnym jest leczenie wielu nowotworów hematologicznych.
4. MIT – Chemioterapia zabija więcej pacjentów niż rak – może bardziej zaszkodzić niż pomóc
To kolejne błędne przekonanie, które powoduje strach u pacjentów. Gdy organizm jest osłabiony chorobą, może zareagować na podawanie cytostatyków w niekorzystny sposób. Dla niektórych chemioterapia stanowi zbyt duże obciążenie i organizm poddaje się. Dotyczy to jednak głównie pacjentów w zaawansowanym stadium choroby i z ciężkimi chorobami współistniejącymi.
Podawanie silnych leków cytostatycznych jest ryzykowne, gdy pacjent jest wyniszczony i ma aktywne inne choroby przewlekłe. W przeważającej większości chemioterapia powoduje zniszczenie komórek nowotworowych, a skutki uboczne są odwracalne.
Chemioterapia co roku ratuje życie milionom osób na całym świecie – to nadal podstawowa metoda leczenia nowotworów zarodkowych czy raka piersi (wśród pacjentek z rakiem piersi we wczesnym stadium zastosowanie chemioterapii adjuwantowej ma ogromny wpływ na zmniejszenie ryzyka nawrotu i poprawę wskaźników przeżywalności). Stosowanie tej metody leczenia niesie ze sobą ryzyko, ale błędem byłoby jej nie rozpocząć w obawie przed tym, że trzeba będzie zmagać się z działaniami niepożądanymi.
5. MIT – Chemioterapię można przerwać, gdy wystąpi poprawa
Rytm podawania i liczba cykli leczenia w przypadku chemioterapii jest ściśle określona i zależy od rodzaju nowotworu oraz etapu, na jakim podjęte jest tego rodzaju leczenie. Czas trwania danej terapii wpływa na jej skuteczność.
Leczenie przedoperacyjne, np. w raku piersi, które ma na celu zmniejszenie guza, trwa zazwyczaj od 4 do 6 miesięcy. Wielkość guza po chemioterapii jest oceniana w badaniu USG i tomografii. Leczenie paliatywne, którego celem jest spowolnienie postępu choroby, trwa tak długo, jak jest konieczne i o ile pacjent dobrze na nie reaguje.
Niektórzy pacjenci zaprzestają leczenia ze względu na skutki uboczne lub po wystąpieniu poprawy, na przykład wtedy, gdy guz się zmniejszy. To poważny błąd – każda tego typu decyzja wymaga uzgodnienia z lekarzem prowadzącym.
Dla przykładu, badanie pacjentów z rakiem trzustki wykazało, że mediana czasu przeżycia wolnego od nawrotu choroby u tych, którzy ukończyli leczenie chemioterapią uzupełniającą, wyniosła 22 miesiące w porównaniu z 9 miesiącami w przypadku wcześniejszego przerwania leczenia. Mediana przeżycia całkowitego osób, które zakończyły leczenie, wyniosła 33 w porównaniu z 16 miesiącami w przypadku przedwczesnego przerwania leczenia.
6. MIT – Chemioterapię stosuje się w leczeniu wszystkich typów nowotworów
Obecnie coraz częściej odchodzi się od tej metody leczenia, stosując ją głównie do terapii tzw. nowotworów chemiowrażliwych, a więc raka piersi, raka płuca, nowotworów zarodkowych i raka jelita grubego. Ze względu na możliwe ciężkie powikłania leczenie prowadzone jest w szpitalu, ale może być wdrożone w trybie ambulatoryjnym.
Pacjenci mogą podjąć leczenie onkologiczne, w tym leczenie systemowe chemioterapeutykami, w szpitalach LUX MED Onkologia – zarówno bezpłatnie w ramach NFZ, jak i w systemie komercyjnym. W LUX MED Onkologia prowadzimy również programy lekowe i badania kliniczne.
