Dokładna diagnoza jest kluczowa w leczeniu nowotworów, zwłaszcza tych o charakterze złośliwym. Szybkie podjęcie odpowiedniej terapii zwiększa szanse na remisję, a w przypadku nowotworów łagodnych jest w stanie zapobiec rozwojowi raka. Niestety, nie zawsze można dokładnie określić umiejscowienie pierwotnego ogniska choroby. W takich sytuacjach używa się określenia nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze/nowotwory o nieznanym punkcie wyjścia. Są one o tyle niekorzystne dla pacjenta, że widoczne są przerzuty, natomiast nie wiadomo, gdzie znajduje się ich źródło, czyli pierwotny guz. W tym artykule wyjaśniamy, na czym polegają tego typu zmiany nowotworowe i jakie są sposoby ich leczenia.
W LUX MED Onkologia diagnozujemy i leczymy nowotwory narządowe w ramach NFZ. Przy naszych szpitalach prowadzimy poradnie onkologiczne oraz poradnie chirurgii onkologicznej. Umawianie konsultacji pod numerem infolinii lub poprzez formularz kontaktowy.
Czym są nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze?
Zmiany nowotworowe to zmutowane tkanki, które rozwijają się z jednej nieprawidłowej/ uszkodzonej komórki organizmu i mnożą się w sposób niekontrolowany, przy jednoczesnym braku różnicowania się nowo powstających komórek [1]. W ten sposób dochodzi do rozwoju guzów i innych zmian określanych jako nowotworowe. Za mutację komórek odpowiedzialne są nieprawidłowe geny kodujące białka – ich kancerogenne mutacje sprawiają, że organizm traci kontrolę nad podziałem komórek, co może skutkować rozwojem nowotworów, w tym raka, w różnych narządach i układach organizmu. Zmiany nowotworowe mogą powstawać z dowolnego typu komórek, z wyjątkiem neuronów i komórek mięśnia sercowego [1]. Nowotwory łagodne (niezłośliwe) zwykle nie stanowią poważnego zagrożenia, choć powinny być poddane obserwacji, a w miarę możliwości i potrzeby także usuwane, gdyż mogą przekształcać się w nowotwory złośliwe. Te drugie, określane jako raki, są realnym zagrożeniem zdrowia i życia pacjenta, mogą dawać przerzuty do odległych narządów, a rokowania zależą w dużym stopniu od fazy zaawansowania zmian w momencie, gdy zostaną wykryte. Leczenie onkologiczne w każdym przypadku jest dobierane indywidualnie do stopnia jego zaawansowania i typu nowotworu, dlatego bardzo ważna jest dokładna diagnoza.
Część nowotworów (około 3 procent przypadków) wymyka się jednak precyzyjnej diagnozie. Są one określane jako nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze (inne nazewnictwo to nowotwory o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym; skrót CUP od ang. cancer od unkown primary [2] lub nowotwory o nieznanym punkcie wyjścia). W ich przypadku pierwotne ognisko choroby nie jest znane [3]. W dużym stopniu to utrudnia wybór odpowiedniej metody leczenia, dlatego przyjmuje się, że ten typ nowotworów daje złe rokowania – większość pacjentów umiera w pierwszym roku od postawienia diagnozy [4].
Nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze, czyli takie, w przypadku których nie wiadomo, gdzie znajduje się pierwotny guz, klasyfikowane są jako ICD10, przy czym należy podkreślić, że kod ICD10 (nowotwory o nieznanym ognisku pierwotnym) służy do rozliczeń statystycznych (grupa kodów D48), nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej.
Czym najczęściej objawiają się nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze?
Nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze mogą dawać różnego typu objawy, zależnie od umiejscowienia zmian/ przerzutów. Najczęstsze są dolegliwości bólowe powodowane przez ucisk guza na okoliczne tkanki oraz inne objawy właściwe dla guzów rozwijających się w danym narządzie czy części ciała. Niektóre nowotwory o nieznanym punkcie wyjścia mogą jednak przebiegać bezobjawowo, zwłaszcza we wczesnym stadium.
Podstawowy problem w przypadku tego typu nowotworów to niemożność znalezienia pierwotnego ogniska choroby, co znacznie utrudnia postawienie właściwej diagnozy i terapię. Nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze mają też tendencje do dawania wczesnych przerzutów oraz często agresywny przebieg i są oporne na konwencjonalną chemioterapię [4]. Współczesna medycyna nie dysponuje rozpoznaniem przyczyn powstawania tego typu nowotworów na poziomie genetycznym i molekularnym [4], nie posiada też specjalnych metod diagnozowania nowotworów o nieznanym charakterze, czyli sytuacji, gdy pierwotne ognisko zmian i/ lub przerzutów pozostaje ukryte.
Co daje rozpoznanie nowotworu o niepewnym lub nieznanym charakterze?
Sytuacja, gdy do lekarza zgłasza się pacjent z przerzutami złośliwego nowotworu, a nie wiadomo skąd pochodzą przerzuty, jest najczęściej podstawą do podjęcia decyzji o radykalnym leczeniu, czyli operacyjnym usunięciu zmian nowotworowych (. Chodzi rzecz jasna o przerzuty, ponieważ pierwotne ognisko choroby pozostaje nieznane, więc nie można niestety usunąć guza będącego przyczyną namnażania się komórek nowotworowych w organizmie pacjenta. W niektórych przypadkach wdrażane jest również leczenie systemowe. Tradycyjna chemioterapia często okazuje się jednak zawodna w przypadku nowotworów o nieznanym pierwotnym ognisku choroby [4].
Nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze – czy to może być rak?
Nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze mogą mieć charakter złośliwy, choć zdarzają się również zmiany łagodne. Wśród nowotworów złośliwych można wymienić kilka grup, zależnie od tego, jaka komórka stanowi pierwotne ognisko choroby. Wyróżnia się [1]:
- nowotwory złośliwe nabłonkowe (rozwijające się z komórek nabłonka), czyli raki (carcinoma),
- nowotwory rozwijające się z komórek mezenchymalnych czyli mięsaki (sarcoma),
- nowotwory wywodzące się z komórek zarodkowych, czyli nowotwory germinalne,
- nowotwory neuroendokrynne, czyli wywodzące się z komórek układu dokrewnego (produkujących hormony)
Diagnostyka w przypadkach nowotworów o nieznanym punkcie wyjścia
Przy podejrzeniu zmian o charakterze onkologicznym przeprowadza się dokładny wywiad lekarski, podstawowe badania krwi (morfologię krwi) i badania biochemiczne. Następnie wykonywana jest biopsja zmian nowotworowych (z badaniem histopatologicznym i immunohistochemicznym), która pomaga określić charakter nowotworu i jego najbardziej prawdopodobne pochodzenie. Często również wykonywane są badania genetyczne, które pozwalają określić, które geny w komórce nowotworowej uległy mutacji, co pozwala precyzyjniej dobrać leczenie. Następnie wykonuje się badania mające zweryfikować to rozpoznanie – np. jeśli patomorfolog sugeruje, że najbardziej prawdopodobnym punktem wyjścia jest przewód pokarmowy, trzeba wykonać badania endoskopowe (kolonoskopię i gastroskopię).
Jeśli chodzi o obrazowanie zmian nowotworowych, w celu zidentyfikowania ewentualnego źródła pierwotnego guza, zwykle wykonuje się również tomografię komputerową klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy rezonans magnetyczny lub badanie radioizotopowe (PET-CT albo scyntygrafia receptorowa). Wybór metody diagnostyki obrazowej zależy od typu histologicznego nowotworu. Np. raki o niskim stopniu zróżnicowania i wysokim stopniu złośliwości dobrze uwidaczniają się w badaniu PET-CT, a nowotwory neuroendokrynne o wysokim stopniu złośliwości w scyntygrafii z wykorzystaniem analogów somatostatyny. Wysoko zróżnicowane raki gruczołowe (o charakterze śluzowym) nie są widoczne w badaniu PET-CT i powinny być diagnozowane z wykorzystaniem tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Dlatego o wyborze metody obrazowania zawsze powinien decydować lekarz onkolog. Czasami przeprowadzane są również badania mające na celu oznaczenie markerów nowotworowych, które mogą sugerować punkt wyjścia (np. wysoki poziom PSA przy przerzutach raka gruczołowego u mężczyzny sugeruje raka prostaty), ale nie przesądzają o rozpoznaniu.
Jakie są objawy i od czego zależy leczenie nowotworów o niepewnym lub nieznanym charakterze?
Objawy w przypadku nowotworów o nieznanym lub niepewnym charakterze są zróżnicowane i uzależnione od lokalizacji przerzutów. W większości przypadków są one umiejscowione w węzłach chłonnych, kościach, płucach i wątrobie [5]. Najczęstszym objawem sygnalizującym tego typu zmiany są dolegliwości bólowe. Może również pojawić się utrata masy ciała, ogólne osłabienie oraz inne symptomy charakterystyczne dla zmian przerzutowych w danym narządzie/miejscu ciała.
Leczenie nowotworów o nieznanym punkcie wyjścia zależy od lokalizacji przerzutów, od ogólnego stanu pacjenta oraz od stopnia zaawansowania choroby. Wybór właściwej metody terapii bywa jednak w przypadku tego typu nowotworów trudny, co dodatkowo pogarsza rokowania.
Jak leczy się nowotwory o niepewnym lub nieznanym charakterze?
W przypadku nowotworów o nieznanym punkcie wyjścia podstawową metodą leczenia jest leczenie systemowe. Wyjątkowo przeprowadza się chirurgiczne usunięcie zmian przerzutowych, zwłaszcza gdy guz jest pojedynczy, dostępny i operacyjny. Wybór metody zależy od konkretnego przypadku, lokalizacji guza oraz stopnia zaawansowania choroby. W wielu przypadkach, ze względu na specyfikę zmian i stopień ich zaawansowania, leczenie nowotworów o nieznanym punkcie wyjścia ma jednak charakter paliatywny [2]. Podkreślmy raz jeszcze: specyfika tego rodzaju nowotworów, czyli brak możliwości dokładnego określenia pierwotnego ogniska choroby, wyklucza leczenie mające na celu usunięcie pierwotnej zmiany, powodującej przerzuty do innych części ciała.
