Rak jelita grubego (RJG) jest drugim najczęściej występującym nowotworem złośliwym (po raku piersi) u kobiet i trzecim w przypadku mężczyzn (po raku gruczołu krokowego i raku płuca) oraz drugą w kolejności przyczyną zgonów na nowotwory złośliwe w Polsce [1].
Rozwija się najczęściej u osób po 50. roku życia, a ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem. Określany jest jako choroba podstępna, która przez długi czas może nie dawać wyraźnych objawów lub jej objawy są na tyle niecharakterystyczne, że niepodejmowana jest diagnostyka w kierunku wykrycia zmian nowotworowych jelita grubego.
Warto wiedzieć więcej na temat symptomów, które powinny wzbudzić niepokój i skłonić do wizyty u lekarza oraz o tym, jak wygląda diagnostyka, profilaktyka i leczenie raka jelita grubego.
Rak jelita grubego – jedna z najczęstszych i najgroźniejszych chorób nowotworowych
Każdego roku w Polsce diagnozowanych jest około 18 000 przypadków złośliwego raka jelita grubego [1]. Jest trzecim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym, na który chorują mężczyźni i drugim pod tym względem, na który zapadają kobiety, a liczba nowo diagnozowanych chorych z roku na rok wzrasta [2]. Większość przypadków zachorowań dotyczy osób po 50. roku życia, ale choroba może też pojawić się u młodszych pacjentów, choć rzadko występuje przed 40. rokiem życia [3].
Rak jelita grubego polega na niekontrolowanym i nieprawidłowym wzroście komórek w jednej z części jelita grubego – kątnicy, wstępnicy, poprzecznicy, zstępnicy lub odbytnicy [3]. Większość przypadków nowotworów jelita grubego to tak zwany gruczolak jelita grubego. To bardzo groźna choroba, głównie z uwagi na jej podstępny charakter. Jej objawy mogą być we wczesnych fazach na tyle charakterystyczne, że przez długi czas pozostaje niewykryta. Kiedy postawiona zostaje wreszcie właściwa diagnoza, rokowania często są niepomyślne – rak jelita grubego to druga w kolejności przyczyna zgonów na nowotwory złośliwe.
Przyczyny raka jelita grubego
Wśród czynników zwiększających ryzyko rozwoju raka jelita grubego wymienia się:
- występowanie raka jelita grubego w najbliższej rodzinie,
- występującą rodzinnie polipowatość gruczolakowatą,
- choroby zapalne jelit, w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- choroby takie jak cukrzyca,
- infekcje HPV typami onkogennymi [4],
- przyjmowanie niektórych leków, zwłaszcza leków immunosupresyjnych,
- zbyt kaloryczną dietę oraz nadmierne spożywanie czerwonego mięsa i tłuszczów zwierzęcych,
- nadmierne spożywanie alkoholu, palenie wyrobów tytoniowych,
- siedzący tryb życia (brak ruchu),
- wiek powyżej 50 lat [5].
Objawy raka jelita grubego
Objawy, które powinny skłonić do diagnostyki w kierunku raka jelita grubego, to:
- niedokrwistość,
- krwawienie z odbytu i krew w stolcu,
- dodatni wynik testu na krew utajoną w stolcu,
- krwawienie z przewodu pokarmowego,
- zmiana rytmu wypróżnień,
- naprzemienne występowanie zaparć i biegunek,
- stolce ołówkowate.
Objawami zaawansowanego raka jelita grubego są:
- spadek masy ciała i ogólne osłabienie,
- bóle i wzdęcia brzucha,
- zmiana rytmu wypróżnień,
- anemia,
- krwawienie z odbytu i krew w stolcu,
- niedrożność przewodu pokarmowego [4].
Objawy raka jelita grubego w dużej mierze zależą od tego, gdzie w jelicie grubym zlokalizowane są zmiany nowotworowe i w jakim stopniu choroba jest zaawansowana.
Na wczesnych etapach choroba daje na ogół objawy niespecyficzne, które mogą świadczyć o wielu innych dolegliwościach, takie jak bóle brzucha czy wzdęcia [4]. Wielu pacjentów bagatelizuje te symptomy, przypisując je na przykład niestrawności. U niektórych pacjentów rak jelita grubego przez długi czas rozwija się bezobjawowo.
Pojawiające się w kolejnych fazach zaburzenia rytmu wypróżnień pacjenci przypisują zaś często zmianom w diecie czy innym mniej poważnym niż zmiany nowotworowe powodom. Dopiero ogólne osłabienie, utrata masy ciała (chudnięcie) i niedokrwistość składnia ich do wizyty u lekarza i szukania przyczyny tej sytuacji. Nawet krwawienia z odbytu, które mogą być objawem zaawansowanego stadium raka jelita grubego, często mylone są z hemoroidami.
Do objawów, które powinny pilnie być skonsultowane z lekarzem, należą:
- uczucie przepełnienia odbytnicy,
- bolesne parcie na stolec i krwawienie z odbytu,
- naglące parcie na stolec.
W aż 1/5 przypadków rak jelita grubego rozpoznawany jest w zaawansowanym stadium, często dopiero wtedy, gdy dochodzi do niedrożności przewodu pokarmowego, zapalenia otrzewnej w wyniku perforacji jelita lub masywnego krwawienia z odbytnicy. W tej fazie często doszło już do przerzutów, dlatego rokowania dla pacjenta są niepomyślne. Rak jelita grubego najczęściej daje przerzuty do płuc, wątroby, węzłów chłonnych, kości i mózgu, co powoduje szereg objawów, głównie bólowych.
Wczesne wykrycie raka jelita grubego daje szansę na jego wyleczenie, dlatego wszystkie niepokojące objawy warto skonsultować z lekarzem i przeprowadzić odpowiednie badania diagnostyczne. Dotyczy to zwłaszcza osób po 50. roku życia, którym zaleca się profilaktyczną kolonoskopię przynajmniej raz na 10 lat. Podczas kolonoskopii nie tylko można wykryć zmiany nowotworowe, ale także usunąć łagodne polipy, które mogą przekształcić się w ogniska zmian nowotworowych.
Diagnostyka i profilaktyka raka jelita grubego
Podstawowe badanie diagnostyczne, które pozwala wykryć raka jelita grubego i zmiany przedrakowe, to kolonoskopia. Jest to badanie najdroższe, ale najskuteczniejsze – pozwala na bezpośrednią ocenę całego jelita grubego. W diagnostyce raka jelita grubego stosuje się również badanie per rectum (palcem przez odbyt) lub w przypadku kobiet przez pochwę.
Badanie to pozwala wykryć guz zlokalizowany w dolnej części odbytnicy. Wykonuje się również rektoskopię, która jest badaniem mniej inwazyjnym niż kolonoskopia. Podczas badania endoskopowego (kolonoskopii) można jednak pobrać wycinki zmian do badania histopatologicznego oraz usunąć polipy.
Wykrycie raka jelita grubego umożliwia również badanie antygenu karcynoembrionalnego (CEA) we krwi. Polega ono na oznaczeniu w próbce krwi markeru typowego dla nowotworów jelita grubego. Badanie to stosuje się jednak najczęściej podczas leczenia choroby, w celu wczesnego wykrycia wznowy. Przeprowadzane jest również badanie na obecność krwi utajonej w stolcu.
W profilaktyce raka jelita grubego podkreślić należy przede wszystkim rolę badań kontrolnych (kolonoskopii oraz badania per rectum, które u mężczyzn pozwala wykryć również przerost prostaty). Ryzyko rozwoju raka jelita grubego zmniejsza zaś przede wszystkim dieta bogata w błonnik, zawierająca dużo warzyw i owoców, zaś mniej przetworzonej żywności i czerwonego mięsa oraz aktywny tryb życia (regularne uprawianie wybranej dyscypliny sportu, spacery). Zalecane jest również rzucenie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu.
Leczenie raka jelita grubego
Leczenie raka jelita grubego zależy od stopnia zaawansowania zmian nowotworowych. Może polegać na usunięciu zmiany podczas kolonoskopii, w niektórych przypadkach konieczne jest zaś usunięcie guza chirurgicznie (operacyjnie) i zastosowanie terapii systemowej (radio- i chemioterapii).
Skuteczność leczenia i rokowania zależą od stopnia zaawansowania choroby w momencie rozpoznania. Niewielkie zmiany nowotworowe usuwa się laparoskopowo albo endoskopowo (wykorzystując kolonoskopię lub rektoskop operacyjny) bez konieczności usuwania jelita lub jego fragmentu. W większości przypadków konieczne jest jednak usunięcie zmiany wraz z fragmentem jelita. Wykonuje się wówczas tzw. prawostronną lub lewostronną hemikolektomię. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie tzw. przetoki kałowej lub sztucznego odbytu, czyli stomii.
Chemioterapię ukierunkowaną molekularną w leczeniu raka jelita grubego stosuje się zarówno przed operacją, jak i po niej. Ma to na celu zmniejszenie masy guza przed jego usunięciem oraz zniszczenie komórek rakowych pozostałych w innych lokalizacjach i zapobieganie nawrotom choroby.
Stosowana jest również radioterapia – to najczęstsza metoda leczenia nowotworów odbytnicy. Leczenie napromienianiem stosowane jest również w celu łagodzenia dolegliwości bólowych związanych z rakiem jelita grubego.
